De zorg is duur en wordt nooit goedkoper

Zorgplicht? Het recht op toegang tot zorg? Het beheersen van de zorgkosten? Het garanderen van de kwaliteit van de zorg? Het zijn stuk voor stuk kerntaken van de overheid. Kan daarbij marktwerking in de zorg iets bijdragen aan het beheersen van de kosten of betekent het dat we de duivel in huis halen? Ik ben geen econoom, maar we zouden ons serieus zorgen moeten maken over hoe de zorgmarkt werkt en wat we precies onder zorg en markt verstaan. Laten we naar het allersimpelste kijken: de burger (die nog niet ziek is) is bereid te betalen voor zekerheid niet ziek te worden. De patiënt is bereid te betalen voor genezing of zorg. Maar iedereen wil dat het uit de gezamenlijke middelen komt. Dus dat de overheid het betaalt of tenminste zorgt dat we het beste voor ons geld krijgen. Als wij als gebruikers van zorg aan de ene kant staan, wie staat er dan aan de andere kant van de kraam? Dat is de zorgverlener: de dokter, de verpleegkundige, de therapeut, de verkoper van hulpmiddelen voor behandeling en diagnostiek. Kind kan de was doen, maar er zitten een aantal eigenaardigheden in deze markt. Het malle van de zorg is dat de aanbieder van de zorg bepaalt wat je nodig hebt. Je kunt wel nodig vinden dat je een antibioticum krijgt, maar als er geen tekenen van een bacteriële ontsteking zijn is het zinloos en een goede arts wil dat niet voorschrijven. Mocht de arts het met je eens zijn dan kiest die uiteindelijk welk middel het wordt. Nog gekker is dat de aanbieder van behandeling/zorg zich voordoet als vertrouweling van de gebruiker en het onduidelijk is geworden dat hij op de markt gewoon tegenover de gebruiker van de zorg staat. En mochten ze aan de zelfde kant van de kraam staan, wie staat er dan in hemelsnaam tegenover hen? De hulpverlener slaat echter zijn arm om je schouder en doet of hij aan jouw kant staat. Een derde wonderlijk punt is dat ook op de zorgmarkt – net als op elke markt - vraag gecreëerd wordt, maar dat niemand het door heeft. De sky is ook in de zorg de limit. Dus alles wat de zorgverlener aanbiedt zal op een gegeven moment overgenomen worden door de gebruiker. Hij eist wat er mogelijk is: geluk, eeuwig leven, geen ouderdomskwalen. Zie hier in notendop het grote probleem waar elk land ter wereld mee worstelt. Nergens is een oplossing voor gevonden voor het feit dat de gezondheidsmarkt rommelig is en dat er vaak een wisselende coalitie aan het onderhandelen is. Of je nu de staat verantwoordelijk maakt voor de zorg of dat je de markt vrijlaat, je zult nooit die verwrongen situatie op de gezondheidsmarkt kunnen veranderen. Alle partijen verzetten zich daar namelijk tegen. De gebruiker van de zorg eist het onmogelijke, de aanbieder van zorg is er professioneel van overtuigd dat de nieuwste middelen, behandelingen moeten worden ingezet. De makers van hulpmiddelen zijn bereid campagnes te financieren die opkomen voor sympathie voor innovaties waarvan niemand weet wat ze waard zijn. In overlegcommissies zijn de mensen aan de overzijde van de marktkraam oververtegenwoordigd en de patiënt is niet alleen ondervertegenwoordigd, maar wil eigenlijk het zelfde als hen. Jarenlang heb ik erop gehoopt dat als gebruikers van de markt beter op de hoogte zouden zijn ze een krachtiger positie op de markt zullen innemen, maar ik moet toegeven dat het een te simpele gedachte was. We huilen liever verontwaardigd mee als we horen over wachtlijsten, over het niet vergoeden van onnodige ingrepen, over het preferentiebeleid bij geneesmiddelen waarbij alleen de goedkoopste vergoed worden. En we onderzoeken onvoldoende wie de noodkreet bedacht heeft en er bij gebaat is dat beleid verandert. De overheid heeft in deze een machteloze positie en kan het alleen maar fout doen. Het enige wat zal helpen is een beleid waarbij helder in beeld wordt gehouden hoe alles op die markt beweegt, wie het aanstuurt en wat de voordelen zijn voor de gebruikers. Dat moet je monitoren en voortdurend communiceren. Misschien hebben we dan een kans. Ivan Wolffers, arts, hoogleraar, publicist