Neppillen: Gratis en vaak erg effectief

Kunnen we het placebo-effect in de zorg beter benutten? Onderzoekers hebben aangetoond dat bij boze mensen nepmedicijnen niet werken. Placebogebruik zorgde bij hen niet voor aanmaak van endorfinen, de stof die we zelf maken en pijn verzacht. Waarom dat nu net bij boze mensen gebeurt is niet duidelijk, zoals er zoveel nog niet bekend is rond placebo´s. Placebo´s, is er iets interessanter in de geneeskunde? Waarom werken geneesmiddelen beter als de dokter verteld heeft dat ze nieuw zijn? Waarom werken antibiotica beter als ze felgekleurd zijn? Waarom zijn kalmerende middelen effectiever als ze rustige kleuren hebben? Waarom doen pijnstillers hun werk beter als ze wit zijn? Het heeft allemaal te maken met het placebo-effect en het demonstreert de macht die onze geest over de machine van ons lichaam heeft. We denk dat er iets gaat gebeuren en ons lichaam reageert daar positief op: de klachten worden al minder. We hebben zelfs bijwerking door placebo en er is onderzoek dat laat zien dat mensen onttrekkingsverschijnselen vertonen als ze met het gebruik van placebo stoppen. Bij sommige klachten is het placebo-effect groter dan bij andere. Zo is het heel moeilijk voor producenten van antidepressiva om nog goed aan te tonen dat het effect van hun producten groter is dan het placebo-effect en dus is het moeilijk om een vergunning te krijgen het op de markt te brengen. Misschien is dat ook wel goed. Er zijn theorieën die zulke medicijnen verbinden met de dokter. Dat is toch een beetje de magiër in onze geneeskunde en als hij onze problemen overneemt dan gaat het al snel beter met ons. Daarentegen zal hij met een sombere boodschap de toestand van zijn patiënten aanzienlijk kunnen verslechteren. Dat noemen we het nocebo-effect. De dokter als voodoo-man. Artsen en populaire genezers kennen het placebo-effect al jaren en hebben vaak aan mensen bij wie ze niets ernstigs konden vinden, maar die wel klachten hadden, een placebo meegegeven. Vaak verdwenen de klachten dan. Artsen mogen hun patiënten echter niet voor de gek houden en zijn verplicht om uit te leggen wat ze van plan zijn te gaan doen. Vanuit het perspectief van de mondige patiënt is dat natuurlijk ook erg redelijk, want dan hebben ze nog gelegenheid om aan hun arts te zeggen dat ze iets niet willen. Als de dokter zegt “Ik geef u nu een nepmedicijn mee, dat niets doet, maar wel bijwerkingen kan hebben” dan valt er natuurlijk ook weinig van een placebo te verwachten en kun je het net zo goed nalaten. Toch blijkt zelfs dat niet eens waar te zijn. Ook in dat geval blijven placebo´s bij veel mensen nog effectief bij bestrijding van pijn, slechte stemming. Wat artsen vaak doen is bovendien een medicijn meegeven waarvan ze zelf denken dat werkt, maar dat eigenlijk niet veel doet. Op andere manier valt toch het massaal voorschrijven van benzodiazepinen in de jaren zeventig, tachtig en negentig van de vorige eeuw aan mensen met de meest uiteenlopende klachten niet te verklaren. Bij slaapklachten werken ze na drie weken niet eens meer. Daarom lijkt de theorie wel redelijk en is de arts waarschijnlijk cruciaal voor het placebo-effect. Daarover nadenkend zou je je af kunnen vragen of dan niet de hele zorg een placebo-effect heeft? Hoe duurder en technischer we die optuigen des te meer placebo-effect er zal zijn. We hebben bovendien rotsvast vertrouwen in de wetenschap en door het slikken van medicijnen, het ondergaan van scans en een regelmatig bezoek aan een arts omdat we anders wel eens nog zieker kunnen worden gaat voor veel mensen het toverdoktereffect pas echt werken. Omdat het merendeel van de klachten nu eenmaal vanzelf overgaat is het een kostbare manier van die problemen oplossen. Door bezuinigingen en het leggen van de kosten bij gebruikers van de zorg worden die de dupe van deze ontwikkeling. Ze betalen steeds meer voor een bijeffect van de zorg, terwijl het hoofddoel van de zorg – checken of er niet iets levensbedreigends aan de hand is – er niet beter op is geworden. Het is misschien tijd om terug te keren naar oude wijsheden in de geneeskunst en te kijken hoe we het placebo-effect – bij niet al te boze mensen tenminste –maximaal in kunnen zetten om zo een effectieve en goedkope zorg te ontwikkelen.