Paul Scheffer over migranten: "In een grenzeloze wereld kan de vrijheid verongelukken"

"Ik wil niet voor het morele gemak met de onwaar­achtige oplossing komen dat Europa alle mensen moet binnenlaten." Dat zegt Paul Scheffer in een uitgebreid interview met Vlaamse krant De Morgen over de migratiecrisis. Hij legt ook uit hoe het dan wel moet.

Niemandsland De hoogleraar en publicist schrijft in zijn nieuwe boek 'De vorm van vrijheid' over hoe Europa om moet gaan met migranten. Hij bezocht Marokko en Zuid-Spanje, waar hij met Afrikanen sprak over hun reis naar Europa. “Wat me erg raakte, is dat velen van hen al jaren onderweg zijn. Ik ontmoette een jonge Kameroener die al vijf jaar op pad is. Hij kan niet vooruit want hij mag Europa niet in, maar hij kan ook niet terug naar huis want zijn familie investeerde veel geld in zijn overtocht, in de hoop dat hij vroeg of laat in Europa werk zou vinden en geld zou opsturen. Hij belandde in een soort niemandsland.”

Paul Scheffer: “Ik wil die ellende tot me laten doordringen. Maar we moeten ook de bittere waarheid onder ogen durven te zien dat er voor de overgrote meerderheid van die jongens geen toekomst is in Europa. De meesten zullen op onze arbeids­markt geen duurzame plek kunnen veroveren."

Scheffer heeft steeds begrip voor het individu, maar denkt aan de groep. “Ik vind dat je beide moet doen: achter de getallen moet je de mensen blijven zien, maar evengoed moet je achter de mensen de getallen blijven zien. Daar zit natuurlijk een enorme spanning. Maar ik wil niet voor het morele gemak met de onwaar­achtige oplossing komen dat Europa al die mensen dan maar moet binnenlaten. De optelsom van al die individuele ambities en terechte verlangens is iets waarop Europa niet zomaar snel een antwoord kan bieden."

Canada Als voorbeeld noemt Scheffer Canada. “Dat land gaat al jaren erg planmatig te werk als het over migratie gaat. Canada bepaalt elk jaar hoeveel arbeidsmigranten nodig zijn en over welke kwalificaties ze moeten beschikken. Ook de humanitaire verplichting wordt er heel duidelijk en kwantitatief gedefinieerd: hoeveel asielzoekers kunnen jaarlijks naar Canada komen? En hoe zorgen we ervoor dat we de meest kwetsbare vluchtelingen opnemen?"

“Het is mijn sterke overtuiging dat naarmate we meer voorspelbaarheid en langetermijnperspectief in het migratiebeleid brengen, mensen ook meer geneigd zullen zijn om dat beleid te aanvaarden. Voorspelbaarheid zorgt voor rust. Vandaar ook de titel van mijn boek De vorm van vrijheid: als je vorm kunt geven aan je toekomst, is een samenleving beter in staat om veranderingen te dragen."

Bedrijven Scheffer hekelt het gebrek aan controle van overheden. Als voorbeeld noemt hij Oost-Europeanen die in groten getale naar Nederland worden gehaald om onder slechte arbeidsomstandigheden aan het werk te gaan. "Wij laten de arbeidsmigratie over aan slechts een belangengroep: de ondernemers. Dat kan toch niet! Waar zit de vakbeweging? Waar zijn de politici? Ze lijken hun schouders op te halen, waarmee ze willen zeggen: migratie, dat komt op ons af en daaraan kunnen we toch niets doen. Die zogenaamde machteloosheid: die kom je trouwens ook op andere domeinen tegen.”

"Het hele discours over globalisering zit vol machteloosheid. Als het bijvoorbeeld over ongelijkheid gaat, hoor je heel vaak: ‘Ja, maar vermogens kunnen we niet belasten want ze zijn mobiel. Dus kunnen we niet anders dan arbeid belasten want die is lokaal.’ De uitkomst is dat samenlevingen steeds ongelijker worden.

“Kijk naar wat de ING-top onlangs verkondigde. Tegen de gewone werknemers zeiden ze dat ‘de internationale concurrentie’ vereist dat hun lonen worden gematigd. En in de naam van diezelfde ‘internationale concurrentie’ moeten de lonen van toplui omhoog van twee naar drie miljoen, ‘want anders lopen die managers weg’. Gaan we daar ook van zeggen: ‘Ja, daaraan kunnen we niets doen, we gaan het zo laten?’ Nee, natuurlijk niet."

Regulering “De slotsom is dat als de globalisering niet kan worden getemd, de democratie het gaat afleggen tegen de roep om veiligheid. Anders gezegd: de vrijheid vraagt om een vorm. Regulering van vooral de financiële sector, de interneteconomie, internationale migratie en multinationale ondernemingen zal bepalen of een nieuw sociaal contract mogelijk is.”

Scheffer vindt ook dat Europa de situatie in herkomstlanden moet helpen verbeteren. “Op dit vlak zijn er wel degelijk handelingsmogelijkheden. Europa moet stoppen met het dumpen van goedkope landbouwproducten op de Afrikaanse markt. We kunnen de belastingontwijking tegengaan van Europese bedrijven die in Afrika actief zijn."

Plaatsgebonden De hoogleraar vindt tenslotte dat we niet uit het oog moeten verliezen dat mensen plaatsgebonden zijn. "We gaan er te snel van uit dat we allemaal geglobaliseerde wereldburgers zijn. Niet dus. Je moet je eens de eenvoudige vraag stellen: ‘Waar wonen mensen?’ Het antwoord is ontnuchterend: zeven op de tien Fransen woont in de regio waar ze geboren zijn. Zestig procent van de Britten woont op minder dan dertig kilometer van de plek waar ze op hun veertiende woonden. Uit de Global Connectedness Index van DHL blijkt dat Nederlanders 6.500 keer meer naar het binnenland bellen dan over de grenzen heen. Ook het gebruik van Facebook verloopt voor 90 procent in de eigen taal en met mensen binnen onze onmiddellijke nabijheid. We denken, handelen en communiceren nog erg plaats­gebonden."

“Begrijp me niet verkeerd: beweging is goed. Geen cultuur kan zich in afzondering ontwikkelen. Maar we denken te weinig na over het feit dat een samenleving altijd een evenwicht moet nastreven tussen datgene wat plaatsgebonden is en wat er in beweging is. Die breuklijn tussen het vlottende en het vaste verklaart heel veel samenlevingsproblemen en het blijft me verbazen dat we over dat gegeven zo weinig nadenken."

Scheffer wijst erop hoeveel erop het spel staat: "We hebben in het verleden gezien hoe het gevoel van onmacht een uitweg heeft gevonden in autoritaire antwoorden. Vlak na de val van de Muur overheerste het idee dat de liberale democratie aan een zegetocht was begonnen. Inmiddels weten we dat in een grenzeloze wereld de vrijheid kan verongelukken."

Bron(nen): De Morgen