Waarom sommigen wel in complottheorieën geloven en anderen niet

In tijden van onzekerheid vallen mensen makkelijker ten prooi aan complottheorieën. Die bieden immers een beetje houvast in een enge tijd. “De pandemie is een perfecte voedingsbodem voor complotdenken.”

Dat zegt Rolf Zwaan, psychologieprofessor aan de Erasmus Universiteit en schrijver van een boek over complotten ‘Drang naar samenhang' tegen Scientias.nl. Een gevoel van controle en de behoefte aan groepsgevoel verklaren mede waarom complottheorieën in deze tijd zoveel aanhang krijgen. “Mensen vinden het – juist ook in perioden van onzekerheid – heel fijn om deel uit te maken van een groep. Dat geeft namelijk een veilig gevoel.”

Interessant is dat de professor ook een verklaring geeft waarom sommigen wel gevoelig zijn voor complotten en anderen niet. “We denken dat dat verklaard kan worden door cognitieve motivatie,” legt Zwaan uit. “Zo is er bijvoorbeeld de need for cognition – ik noem dat ook wel nadenkdrang – en de need for closure – conclusiedrang. Mensen die niet graag nadenken en dus laag scoren op de need for cognition, maar wel graag een samenhangende conclusie willen trekken en dus hoog scoren op de need for closure, geloven waarschijnlijk sneller in complottheorieën dan mensen die graag nadenken en er ook minder moeite mee hebben dat ze de werkelijkheid nog niet helemaal kunnen doorgronden.”

Toeval bestaatGrappig is dat datzelfde denkmechanisme ervoor zorgt dat complotdenkers niet makkelijk van hun ideeën af te brengen zijn. Als je graag conclusies trekt, maar daar niet te lang over wil nadenken, ga je alleen nog maar op zoek naar informatie die jouw keuze bevestigt. “Ze komen heel snel tot een verklaring en zoeken daarna ook alleen naar informatie die binnen die verklaring past. We noemen dat ook wel een bevestigingsvooroordeel.” Ze krijgen dan ook het idee dat iedereen het met ze eens is. "Terwijl complotdenkers in werkelijkheid ver in de minderheid zijn.”

Zwaan beaamt dat social media verspreiding van complottheorieën vergemakkelijken, maar stelt daar tegenover dat je nog altijd zelf de keus maakt. “Je kunt je altijd kritischer opstellen tegenover informatie. Vraag je gewoon eens af: wat is de kwaliteit van de bronnen? Kies er bewust voor om uiteenlopende websites te bezoeken die ook op het politieke spectrum wat verder uit elkaar liggen en voorkom zo dat je in een bubbel terechtkomt.” Daarnaast helpt het om te aanvaarden dat veel in het leven onzeker is en dat je niet alles kunt verklaren. “Toeval bestaat,” aldus Zwaan.

Lees het hele interview op Scientias.nl.

Bron(nen): Scientias