Neoliberalisme begon in Nederland al na de oorlog: "Overgoten met een christelijk sausje"

Al vlak na de oorlog deed het neoliberalisme zijn intrede in ons land. Wel bleef er tot begin jaren 80 een felle richtingenstrijd gaande, die uiteindelijk door de neoliberalen werd gewonnen. De vakbonden kwamen buiten spel te staan, legt politiek socioloog Merijn Oudenampsen uit in NRC.

Daarmee betwist hij het idee dat het neoliberalisme een on-Nederlands fenomeen was dat uit de Angelsaksische wereld ons land binnendrong. "Een van de theorieën achter het neoliberalisme is die van de aanbodeconomie. Daarin staat niet aanjagen van de vraag centraal, maar versterken van de aanbodzijde van de economie. Met dit soort beleid deed Nederland in de naoorlogse jaren al ervaring op. De exportmachine moest toen worden aangejaagd om de betalingsbalans in evenwicht te brengen, en daarom drukte de overheid de lonen. Dat beleid week heel erg af van de internationale keynesiaanse consensus, die ervan uitging dat de lonen gelijk opgingen met een stijging van de productiviteit.”

Christelijk sausjeNederland was dan ook vrij laat met het optuigen van een verzorgingsstaat. Pas halverwege de jaren zestig stopte Nederland met de loonmatiging, waarna een genereus socialezekerheidsstelsel werd opgebouwd. Het 'keynesiaanse intermezzo', aldus Oudenampsen. Het duurde van 1965 tot 1975.

"In Nederland werd het typisch liberale vrijemarktverhaal daarnaast overgoten met een christelijk sausje van zorgzaamheid en verantwoordelijkheidszin, omdat de bezuinigingsagenda werd uitgevoerd onder Lubbers, een CDA-premier. Conservatieven in CDA en VVD vonden dat de verzorgingsstaat had geleid tot individualisering. Door te gaan bezuinigen op die verzorgingsstaat, werden mensen gedwongen zich weer meer met hun omgeving in te laten. De participatiesamenleving zoals wij die nu kennen, heeft zijn wortels in de jaren tachtig.”

Huis van voormalige Shell-topmanOudenampsen legt ook uit dat het hele poldermodel veel minder voorstelt dan je misschien zou denken. "Volgens ons is het Akkoord van Wassenaar (tussen vakbonden en werkgevers over loonmatiging, red.) een veel minder belangrijk moment dan tot nu toe is aangenomen. De belangrijkste beslissingen zijn door de commissie-Wagner bekokstoofd, en vervolgens integraal overgenomen door Lubbers. Dit is saillant, want het beeld van Nederland is dat we een overlegeconomie hebben en alles met consensus doen. Wat we hier zien, is dat een commissie bij elkaar komt in het huis van een voormalige Shell-topman om te bekokstoven wat het beleid wordt, buiten de vakbonden om. Dat levert een heel ander beeld op van hoe de macht werkt in Nederland en hoe de belangrijke beslissingen worden genomen.”

Had het anders kunnen lopen? "Als de PvdA in het kabinet was gekomen, waren we misschien dichter bij het Scandinavische model uitgekomen. In plaats van de liberale verzorgingsstaat die we nu hebben.”

Bron(nen): NRC