Zingeving in een wereld zonder werk: wat gaat de 'nutteloze klasse' straks de hele dag doen?

Zeker in deze tijd is werk de nieuwe religie. We vinden het belangrijker dan ooit om ergens in een kantoortuin zogezegd 'nuttig bezig te zijn'. Maar de robots zitten ons op de hielen. De kans is groot dat zij over dertig jaar een heleboel taken beter en sneller kunnen uitvoeren dan wijzelf. Wat gaan we dan de hele dag doen? De Israëlische schrijver en wetenschapper Yuval Noah Harrari legt het uit in een veelgelezen stuk in . Binnen enkele tientallen jaren zal kunstmatige intelligentie veel banen vervangen, is de consensus. Er zullen ook nieuwe beroepen ontstaan, maar die vragen vermoedelijk om veel creativiteit en flexibiliteit. Niet iedereen kan bijvoorbeeld virtual-world designer worden. Het gevolg is, zo schrijft Harrari, dat er in 2050 een nieuwe groep zal ontstaan, 'de nutteloze klasse': mensen die niet alleen werkloos zijn, maar voor wie ook geen werk meer is. Deze mensen hoeven niet arm te zijn. Door diezelfde nieuwe technologie wordt voedsel waarschijnlijk goedkoper en via een goede inkomensverdeling kan aan iedereen een basisinkomen worden toegekend. Let wel: het gaat hier om miljarden mensen. Het grootste probleem zal zijn om deze massa bezig te houden. Mensen willen graag doelgerichte activiteiten ondernemen, anders worden ze gek. Dus wat gaat die 'nutteloze klasse' de hele dag doen? Het antwoord ligt in computergames, denkt Harrari. Economisch overbodige mensen zullen veel tijd doorbrengen in virtuele 3D-werelden, die veel spannender en interessanter zijn dan de echte wereld. Feitelijk is dit een eeuwenoude oplossing. De wetenschapper legt uit: In het verleden noemden we dit religies. Als je goed leeft 'scoor je punten' en beland je uiteindelijk in een hogere wereld. Maar voor andere ideologieën en leefstijlen geldt hetzelfde. Consumentisme bijvoorbeeld is net zo goed een virtual reality-game. Je krijgt punten als je een nieuwe auto koopt, dure merkproducten aanschaft of ver op vakantie gaat. Als je meer punten hebt dan iedereen om je heen, dan vertel je jezelf dat je het spel gewonnen hebt. Natuurlijk genieten mensen ook van hun auto en hun vakantie, maar gelovigen genieten even goed van bidden en het uitvoeren van rituelen net als jongeren het heel leuk vinden om Pokémon Go te spelen. Het heeft allemaal evenveel nut. Het uiteindelijke doel wordt er door de hersenen bij verzonnen. Een goed voorbeeld daarvan is de grote groep ultra-orthodoxe Joodse mannen in Israël. Zij werken niet, maar besteden al hun tijd aan het bestuderen van heilige teksten en het uitvoeren van religieuze rituelen. Ze komen niet om van de honger, omdat hun vrouwen vaak werken en ze royaal gesubsidieerd worden door de Israëlische overheid. Dat is precies zoals het basisinkomen bedoeld is. En het werkt uitstekend. Onderzoek na onderzoek toont aan dat deze mannen gelukkiger zijn dan welke groep in de Israëlische samenleving ook. Harrari concludeert uiteindelijk dat virtual reality gaat zorgen voor zingeving in een wereld zonder werk. Deze virtuele werkelijkheden worden misschien ontwikkeld door computers, maar misschien ook daarbuiten in de vorm van nieuwe religies of ideologieën (denk aan de voedingshypes onder jonge vrouwen). Wellicht wordt het een combinatie van de twee. De mogelijkheden zijn eindeloos. Hoe dan ook zal het einde van het werk niet noodzakelijk het einde van zingeving betekenen, want doelen en zingeving worden immers door de geest bedacht en komen niet per se voort uit werk. Maar hoe zit het dan met de waarheid en de werkelijkheid? besluit Harari. Willen we echt leven op een planeet waarin miljarden mensen zijn ondergedompeld in een fantasiewereld, waarin ze verzonnen doelen proberen te halen en gehoorzaam zijn aan denkbeeldige wetten? Het antwoord: of je het nu leuk vindt of niet, in zo'n wereld leven we al duizenden jaren.  

Bron(nen): The Guardian