"Je kunt nog zoveel diëten en fitnessen, op elk moment kan er een tumor ontstaan"

We zijn allemaal te obsessief met onze gezondheid bezig vindt de beroemde Amerikaanse schrijfster Barbara Ehrenreich (76). "We moeten accepteren dat we geen controle hebben over onze gezondheid, wat al die fitnessgoeroes ook beweren," vertelt ze in Vlaams magazine Humo. Ze schreef er het boek 'Oud genoeg om dood te gaan' over.

Joggen Ehrenreich wordt gezien als de grande dame van de Amerikaanse journalistiek, schreef talloze boeken en doceerde aan universiteiten. Nu komt ze dus met een scherp boek waarin ze vanuit een sociologisch en psychologisch perspectief onze hang naar een gezond leven verklaart. "Ik heb dit boek geschreven omdat ik plots merkte dat mensen in mijn omgeving – medioren en senioren uit de hogere middenklasse – alleen nog bezig waren met hoe ze hun leven zo lang mogelijk konden rekken. Ze leken alleen nog geïnteresseerd in wat ze aten of het aantal uren dat ze gingen wandelen of joggen. Ze liepen ook van de ene naar de andere preventieve screening die hen door een dokter was aangepraat. Dat vond ik vreemd, omdat het mensen waren die hun hele leven politiek of sociaal geëngageerd waren geweest, of in artistieke kringen hadden vertoefd. Verstandige mensen dus, maar plots konden ze alleen nog praten over de score op hun stappenteller of de uitslag van deze of gene test. Ik begreep niet wat er aan de hand was. Er waren zelfs vrienden die me berispten, omdat ik nog altijd boter op mijn boterham smeerde of een glas wijn dronk. Het begon echt vervelend te worden."

Screenings Eerst besloot ze die screenings eens nader te onderzoeken. "Ik merkte dat ze misschien toch niet de moeite waard zijn. Daarin sta ik trouwens niet alleen: steeds meer dokters beginnen zich vragen te stellen over het nut ervan. Sommigen voeren bepaalde tests zelfs niet meer uit. Anderen nog wel, maar vreemd genoeg omdat patiënten er zélf om vragen." De kans op overdiagnose is dan groot. "Vooral schildklierkanker is daar gevoelig voor. Ironisch genoeg ligt dat aan de detectieapparatuur die steeds gesofisticeerder wordt en meer kan opsporen. Men schat dat het merendeel van de schildklierkankeroperaties die van 2000 tot 2010 bij westerse vrouwen werden uitgevoerd bij nader inzien onnodig was. Zo’n operatie is niet onschuldig: het betekent dat je voor de rest van je leven schildklierhormonen moet slikken. Hormonen die niet bij iedereen even goed werken: je kunt er depressief van worden."

Ze noemt een voorbeeld uit eigen ervaring. "Op een bepaald moment begon mijn dokter aan te dringen op een botscan. Hij overtuigde mij met: ‘Je riskeert een heupbreuk en een verhuis naar het verzorgingstehuis als je met osteoporose blijkt rond te lopen.’ Dat was gelukkig niet de uitslag van de scan: ik bleek wel osteopenie of botverzwakking te hebben. Geen ramp, en uiteraard bestond er ook een medicijn voor. Maar wat leerde verder onderzoek mij? Zulke botscans worden zwaar gepromoot door de producent van dat medicijn. Nóg straffer is dat het medicijn juist breuken en botontkalking blijkt te veroorzaken. Dat perverse systeem bestaat trouwens niet alleen in Amerika. Ik weet niet hoe het in België zit, maar je ziet die trend in steeds meer landen."

Cholesterolspiegel Maar de patiënt zelf gaat ook niet vrijuit: vaak vraagt die zelf om zulke tests. "Ik sprak gisteren nog met een goeie vriend. Hij vertelde me trots dat zijn cholesterolspiegel goed stond. Hij vertelde het alsof hij op school een goed cijfer had gekregen! We hechten te veel waarde aan die onderzoeken. Het zijn een soort certificaten van goed gedrag. ‘Ik doe het goed als mens, want mijn cholesterol staat niet te hoog. Hoera!’ En hoe vaker we dat te horen krijgen, hoe meer we bevestigd worden in ons goed gedrag."

Narcisme Ehrenreich: "Als je tot de middenklasse behoorde, móést je op den duur wel gaan fitnessen, anders hoorde je er niet meer bij. Interessant is ook de theorie van Christopher Lasch die in zijn boek ‘The Culture of Narcissism’ uit 1979 stelde dat de fitnesscultuur ontstond door het toenemende narcisme in de samenleving. Hij zag dat veel mensen die in de jaren 60 politiek actief waren geweest tot hun grote teleurstelling hadden gemerkt dat ze de wereld niet konden veranderen. Ze keerden zich daarom af van de samenleving om zich op zichzelf te richten. Als ze de samenleving niet konden verbeteren, dan konden ze dat wél met hun lichaam en geest. Het is ook in die periode dat er massa’s zelfhulpboeken begonnen te verschijnen."

"Ik vind het niet zo’n gekke theorie. Want ik heb soms óók dat gevoel. Ik kan op dit moment niks doen aan Donald Trump, maar als ik naar de fitness ga, kan ik wel werken aan mijn quadriceps en toch wat vooruitgang zien."

Controle Verder speelt de behoefte aan controle een rol. "Vroeger was je zeker van je baantje tot aan je pensioen. Gewoon 40 jaar werken en daarna kreeg je je gouden horloge. Vanaf de jaren 70 viel die zekerheid weg en kon je in de loop van je leven verschillende keren ontslagen worden. Mensen kregen het idee dat ze de controle over hun eigen carrière, over hun eigen lot verloren. Maar de fitnessclub, waar je jezelf bepaalde streefdoelen kon opleggen die je met de nodige inspanningen kon halen, werd een plek waar je wél nog grip had op je leven."

"Voor vrouwen had het ook een politiek tintje. Vrouwen was in een door mannen gedomineerde samenleving altijd geleerd om af te vallen en te diëten, kortom, om zo zwak en klein mogelijk te zijn. Daartegenin gaan, en werken aan je eigen kracht, was bijna een feministische daad van verzet."

Kloof Tenslotte is de kloof tussen rijk en arm een reden voor onze obsessieve focus op gezondheid. "De kloof tussen arm en rijk is zo groot geworden dat een term als ‘gezond’ niet langer volstaat. ‘Gezond’ betekent slechts ‘vrij van ziekte’, en dat is niet meer genoeg om de biologische en geestelijke staat waarnaar zij streven te omschrijven. Het is vervangen door ‘wellness’, een veel vager en dus op talloze manieren in te vullen begrip. In wezen is het een luxeproduct voor de rijken. Als je je sociale status wil verhogen, moet je in yogabroek over straat lopen, met een yogamat onder de arm en een fles met een groen sapje in de hand. Dan toon je dat je mee bent met de trend en niet tot het gewone volk behoort. Een voordeel van wellness als statussymbool is ook dat het minder jaloezie bij de gewone man opwekt dan dure juwelen of bontjassen."

Tumoren Ehrenreich maakt korte metten met het wellness-idee. "Wellness lijkt gebaseerd op het filosofische idee dat lichaam en geest een harmonieus geheel vormen en dat alles perfect samenwerkt als je maar genoeg uren mindful bent, de juiste exotische bessen en zaden eet, en voldoende mediteert en ontspant in wellnessoorden. Zo kun je van jezelf een beter en completer iemand maken. Quatsch, natuurlijk. In werkelijkheid worden veel ziekten net door onszelf, door onze eigen cellen veroorzaakt. Ons lichaam keert zich soms tegen onszelf. Slechts 60 procent van alle kankers kunnen we toeschrijven aan straling of kankerverwekkende stoffen. Borst-, darm- en prostaatkanker kunnen we nog altijd niet op die manier verklaren. Het enige wat we weten, is dat cellen in die organen zich plots beginnen te delen, met het ontstaan van mogelijk fatale tumoren als gevolg. In plaats van als een harmonieus geheel moeten we ons lichaam eerder zien als een slagveld waarbij cellen en weefsels voortdurend in strijd zijn met elkaar."

De schrijfster vindt dat er niets mis is met sporten. "Als je je graag uitleeft in de fitness, moet je dat vooral doen. Maar doe het niet met de illusie dat elke kilometer op de loopband je 10 minuten langer zal laten leven. Zo werkt het helaas niet."

Acceptatie Ze pleit voor een beetje nederigheid. "Ik wil heus geen fatalistische boodschap brengen. Ik wil alleen duidelijk maken dat er veel dingen zijn waarover we geen enkele controle hebben. Wíj zijn niet de enigen die ons lot bepalen. Het lichaam is géén geoliede machine, maar een strijdtoneel van cellen en weefsels waar we geen enkele vat op hebben. We kunnen gezond eten en fitnessen zoveel we willen, maar ieder moment kan ergens in je lichaam een macrofaag een tumor helpen om uit te zaaien. Enige nederigheid is daarom op zijn plaats. We moeten accepteren dat we niet de baas zijn over onszelf. Wat al die goeroes ook mogen beweren."

Bron(nen): Humo