Affaire Stapel: Kuddegedrag en scoringsdrift zijn schokkend

GESTAPELDE PSYCHOLOGIE Over de 'ideale wereld' die de sociaal psycholoog Diederik Stapel in zijn onderzoeken bij elkaar fabuleerde is al veel gezegd. Hij heeft er inmiddels zelf een boek over geschreven en is door het stof gegaan. We moeten afwachten of hiermee een nieuwe autoriteit in 'mea culpa's' is opgestaan. In de jaren tachtig werd de bekende journalist Charl Schwietert ontmaskerd omdat hij ten onrechte 'drs.' voor zijn naam had staan. Hij moest toen aftreden als staatssecretaris van Defensie. Later is hij alsnog ergens afgestudeerd op het onderwerp reputatieschade voor bekende mensen. Wikipedia vermeldt dat Schwietert tegenwoordig communicatieadviseur is. Lijkt me een goeie. Dat zou Stapel ook kunnen worden. Of 'journalist', want daarvoor is geen diploma nodig en volstaat een vlotte pen en een portie gezonde mensenkennis. Dat brengt ons terug op de psychologie, en de sociale psychologie in het bijzonder. Volgens de commissie-Levelt, die de affaire onderzocht, was er geen psycholoog die doorhad dat Stapel erop los fraudeerde. 'Stapels werkwijze was geraffineerd.' Je zou ook kunnen zeggen dat er nogal wat redacties (journalisten dus) waren die Stapel z'n gang lieten gaan, want Diederik was een graag geziene gast in talkshows en zijn onderzoeksresultaten waren uitermate geschikt voor de rubriek faits divers. Zou het kunnen dat de conclusies van Stapel daarom niet serieus werden gecheckt? Je moet een mooi verhaal niet kapotchecken, leerde wijlen Martin van Amerongen, die van de affaire beslist genoten zou hebben. Veel onderzoek van Stapel, bijvoorbeeld over vleeseters die agressiever zouden zijn dan andere eters, leek bij voorbaat al geen serieuze wetenschap. Ik ben geen sociaal psycholoog, maar mijn oppervlakkige gezonde mensenverstand zei meteen dat dit onzin was, statistisch onderbouwd of niet. Maar in de sociale psychologie kon Stapel ongestoord z'n gang gaan, en de commisie-Levelt stelt terecht vragen bij de rol van al die co-auteurs die samen met Diederik hun publicaties scoorden. En het bestuur van de Universiteit van Tilburg, dat met Stapel een ster in huis dacht te hebben en hem allerlei privileges gaf, staat er ook gekleurd op. Blijkbaar hoef je voor dat universiteiten besturen ook geen diploma te hebben. Het wordt allemaal nog erger als bedacht wordt dat het falen van de wetenschappelijke wereld en de sociale psychologie geheel langs lijnen van de sociale psychologie verklaard kan worden. Groepsdenken, je wilt je collegae niet afvallen, scoringsdrift en meer van dat kuddegedrag dat in een conformistisch academisch klimaat de norm zet. Je hoeft geen sociaal psycholoog te zijn om dat te begrijpen. Misschien is dat wel het schokkendste van de hele affaire. Voor sociaal psychologen en voor leken die iets anders of helemaal niet hebben gestudeerd.