Staalslakken in Nederland: een toenemend milieurisico op ruim 100 locaties

Op meer dan honderd plekken in Nederland liggen staalslakken, een restproduct van de staalindustrie, vaak afkomstig van Tata Steel. Geen enkele overheid of instantie heeft volledig zicht op waar deze staalslakken precies zijn toegepast. Uit onderzoek blijkt dat het om minstens 115 locaties gaat, verspreid over het hele land. Ze liggen onder meer onder straten in woonwijken, op wandelpaden bij het MH17-monument, in speeltuinen, op jeu-de-boulesbanen, onder wegfunderingen en zelfs op begraafplaatsen.

Het RIVM en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) waarschuwen al jaren voor de milieu- en gezondheidsrisico’s van staalslakken. Staalslakken bevatten diverse metalen en kunnen bij contact met water een sterk basisch milieu (hoge pH-waarde) veroorzaken. Hierdoor kunnen zware metalen uitspoelen naar bodem en grondwater, wat schadelijk is voor planten, dieren en mogelijk ook mensen. De ILT stelde in 2023: “Wanneer deze stoffen in de bodem en het grondwater terechtkomen, kunnen de dieren en planten die op of in deze bodem leven doodgaan.”

Recent onderzoek van de ILT bevestigde dat op negen van de tien onderzochte locaties waar staalslakken zijn toegepast, milieuschade is ontstaan. Dit gebeurde ondanks het feit dat deze toepassingen voldeden aan de geldende wet- en regelgeving. De schade bestaat onder andere uit het afsterven van bodemleven en vissterfte door het vrijkomen van zware metalen en de hoge pH-waarde van het wat.

Omwonenden van locaties met staalslakken melden gezondheidsklachten zoals bloedneuzen, huidirritaties en brandwonden. Een bekend voorbeeld is de camping Robertsoord in Eerbeek, waar na het storten van een grote hoeveelheid staalslakken klachten ontstonden bij campinggasten. Toxicologen wijzen erop dat de metalen in staalslakken corrosief zijn en bij contact met huid of slijmvliezen schade kunnen veroorzaken.

De regelgeving rond het gebruik van staalslakken schiet tekort. De huidige wetgeving bevat geen normen voor de pH-waarde en staalslakken worden niet als IBC-bouwstof (Isoleren, Beheersen, Controleren) aangemerkt. Daardoor is isolatie of aanvullende controle niet verplicht. Tot voor kort bestond er geen landelijke meldplicht voor het gebruik van staalslakken, waardoor overheden nauwelijks zicht hadden op de locaties waar ze zijn toegepast.

Na jaren van waarschuwingen komt er nu verandering. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft besloten een landelijke informatieplicht in te voeren. Organisaties die staalslakken willen toepassen, moeten dit voortaan vooraf melden bij het bevoegd gezag. Zo kunnen toezichthouders beoordelen of er voldoende rekening wordt gehouden met de risico’s. De invoering van deze maatregel is gestart, maar de volledige implementatie duurt nog ongeveer anderhalf jaar. Sommige gemeenten, zoals in Noord-Holland en Den Haag, nemen nu al maatregelen door een meldplicht in te voeren of de staalslakken te verwijderen op risicovolle locaties.

De situatie rond staalslakken in Nederland laat zien dat het hergebruik van industrieel afval zonder voldoende toezicht en regelgeving tot ernstige milieuproblemen kan leiden. Strengere regels, betere monitoring en transparantie over de locaties zijn noodzakelijk om toekomstige schade te voorkomen.