Verkenningschaos zorgt voor ongekende situatie

De abrupt onderbroken verkenning leidt tot een nooit eerder vertoonde politieke situatie. Naar verwachting volgt woensdag een uniek debat met de opgestapte verkenners, die zich moeten verantwoorden voor omstreden informatie die per ongeluk uitlekte via een foto. Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) zullen in de grote vergaderzaal letterlijk tegenover de andere spelers in de verkenning staan.

Vlak voor het debat zijn namelijk ook demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte, vijf ministers en drie staatssecretarissen zelf beëdigd als Tweede Kamerlid. Net als Rutte zijn twee ministers ook partijleider: Sigrid Kaag (D66) en Wopke Hoekstra (CDA). Net als de veertien andere gekozen lijsttrekkers zaten ze afgelopen week allemaal bij de verkenners aan tafel voor een eerste gesprek.

Deze tijdelijke dubbelrol van demissionair ministers is gebruikelijk en duurt tot een nieuw kabinet is gevormd. Deze bewindspersonen stemmen mee als Tweede Kamerlid en tegelijk moeten zij tegenover diezelfde Kamer hun beleid verdedigen. Normaliter behandelen beide Kamers in deze demissionaire periode dan ook geen politiek gevoelige zaken.

Opheldering

Door de geklapte verkenning is dat ditmaal volstrekt anders. Oud-verkenners Jorritsma en Ollongren zitten in het kabinetsvak en zullen op verzoek van de Kamer opheldering geven over hun uitgelekte aantekeningen. Vooral de opmerking achter de naam van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt - functie elders - leidde tot grote verontwaardiging. Niet duidelijk is wie dit punt heeft ingebracht en waarom. Zowel Rutte, Kaag als Hoekstra ontkent. De oude verkenners en hun opvolgers hebben al aangegeven dat het sowieso onjuist was om individuele Kamerleden in een verkenning te betrekken.

Het is nog niet duidelijk wie van de fracties de verkenners aan de tand gaan voelen. Lijsttrekkers als Lilian Marijnissen (SP), Lilianne Ploumen (PvdA) en Jesse Klaver (GL) gaan dat zelf doen, zeggen hun woordvoerders. Regeringspartijen VVD, CDA, D66 en CU denken er nog over na.

Informateur

Het huidige systeem van de verkenning - als voorbereiding op de formatie - is vrij nieuw. Sinds 2012 zijn er verkenners en die werken in opdracht van de Tweede Kamer. Tot 2010 was deze eerste ronde een taak van de koningin, maar die werkwijze was te ondoorzichtig, vond het parlement. Sindsdien voert een verkenner of verkenners - aangedragen door de grootste partij - de eerste gesprekken. Daarna brengt de verkenner verslag uit aan de Kamer, die daarover met hem of haar in debat gaat. In 2012 was dit Henk Kamp en in 2017 Edith Schippers (beiden VVD).

Als de Kamer akkoord gaat met de voorgestelde koers, wordt ook direct een informateur aangewezen. Die gaat met de beoogde coalitiepartijen de onderhandelingen inhoudelijk voeren. Als er zicht komt op een breed politiek draagvlak voor beleid en op een coalitie, wordt opnieuw verslag uitgebracht aan de Kamer en komt er een formateur. Dit is meestal de toekomstige premier, die in deze fase het kabinet in elkaar zet.

Door het echec loopt de vorming van een nieuwe coalitie zeker anderhalve week vertraging op. De nieuwe verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) gaan pas ná het debat weer met alle lijsttrekkers om tafel. Ze willen een hele nieuwe start maken, onder meer om het vertrouwen te herstellen.