Hoe effectief is een martelverhoor?

De Tadzikische verdachten van de terreuraanslag op de concerthal in Moskou zijn zwaar toegetakeld tijdens hun voorarrest, dat was duidelijk te zien op de beelden. De vier zitten in shocktoestand in de rechtbank, bont en blauw geslagen. Eén man zit zonder broek in een rolstoel, een ander heeft zelfs zijn oor verloren tijdens de ondervragingen. Wat heb je aan een bekentenis die tijdens een martelverhoor is gedaan?

Drie van de vier verdachten zouden hebben bekend. Maar een verhoor onder dwang levert niet altijd een betrouwbare bekentenis op volgens deskundigen. "In Nederland gaan we steeds verder weg van verhoor onder dwang. We weten dat dwang een bekentenis oplevert die vals is", zegt verhoorbegeleider en ex-aivd'er An Gaiser tegen Editie NL.

"Het belang van Rusland lijkt niet om de waarheid boven tafel te krijgen. Eerder om te vergelden of een politiek statement uit te dragen. Hoe meer stress de verdachte heeft, hoe sneller hij van de situatie af wil en wellicht een valse bekentenis aflegt. Om er maar vanaf te zijn" , aldus Gaiser.

Advocaat Geert-Jan Knoops bevestigt deze lezing. "Onder dwang geven verdachten van alles toe. Hoe harder je iemand aanpakt, hoe eerder iemand praat. Maar de waarheid krijg je daarmee niet per se boven tafel." Hij wijst op de Amerikaanse wandaden in de beruchte gevangenis Guantánamo Bay. "De CIA heeft in Guantánamo Bay en ook in de Abu Ghraib-gevangenis in Irak een groot aantal verdachten ondervraagd met zeer harde verhoormethoden. Daar zijn bekentenissen uit voortgekomen en die bleken in de meeste gevallen niet te kloppen."

"De FBI heeft daarna andere verhoormethoden gebruikt bij deze gevangenen en veel meer gewone verhoormethoden gebruikt, in de vorm van gesprekken, en zij hebben veel meer bruikbare en betrouwbare informatie gekregen."

In Nederland mag er volgens Gaiser geen dwang gebruikt worden tijdens een verhoor. Sterker nog, het wordt niet eens meer een verhoor genoemd. “We noemen het nu 'investigative interviewing: onderzoekend interviewen. Het woord verhoor zorgt namelijk ook al meteen voor een zekere machtsverhouding." Door die verhouding meer gelijk te trekken, zal de verdachte volgens haar eerder gaan praten.

"We gebruiken in Nederland niet het beeld uit de tv-series van een vierkant tafeltje in een donkere ruimte met een lamp op de verdachte", vervolgt Gaiser. "Een vierkante tafel zorgt namelijk voor een barrière tussen de rechercheur en de verdachte. Een rustgevende situatie met bijvoorbeeld ronde tafel werkt beter omdat het brein van de verdachte dan wordt beïnvloed. Het wekt de suggestie bij de verdachte dat-ie weg kan en dat beïnvloedt de geest. Je moet als rechercheur niet alleen maar vragen stellen en een soort kruisverhoor beginnen maar juist proberen een gesprek te voeren."