Zaanstad: toppunt van postmodernisme

'Twintig jaar lang was Nederland het Cuba van de internationale architectuur geweest', schrijft Bernard Hulsman in. 'Het postmodernisme, dat sinds 1970 was opgekomen in de Europese architectuur, bleef in Nederland een marginaal verschijnsel waar de meeste architecten op neer keken'. Op de uiteindelijke doorbraak - rond de eeuwwisseling - volgde een vloedgolf. En het postmodernisme is in Nederland nog lang niet dood. Het nieuwe centrum van Zaanstad vormt het hoogtepunt. Inverdan, het bijna voltooide plan voor het nieuwe centrumgebied van Zaanstad, waarin 'plaats, context en identiteit' centraal staan, is ontworpen door architect Sjoerd Soeters. Een stadscentrum moet bestaan uit besloten straatjes en pleintjes, geen grote open ruimtes rondom losstaande gebouwen. Maar het plan omvat meer dan alleen gebouwen. Zo liet Soeters de gedempte Oude Gracht, die veel te breed was voor een gezellige winkelstraat weer uitgegraven. De voetgangersbrug over de provinciale weg heeft plaats gemaakt voor een met blauwe huisjes bebouwd viaduct, een soort Zaanse Ponte Vecchio. De architectuur is 'contextueel', omdat de nieuwe gebouwen aansluiten op de oude bakstenen fabrieksarchitectuur of op de traditionele houten woonhuizen van Zaanstad. Voor het stadhuis ging Soeters uit van de ‘decorated sheds’ (versierde schuren), zoals de Amerikaanse postmodernisten Robert Venturi, Steven Izenour en Denise Scott Brown ze noemden in hun boek uit 1972. Een Zaans huis heeft vaak een versierde gevel die niet correspondeert met het achterliggende huisje. De gevel staat er als een scherm los voor, net als bij een saloon in een cowboystadje. In Zaanstad worden de voorzetgevels gemaakt van hout en versierd met zowel klassieke elementen van Europese renaissance- en barokarchitectuur, als met verwijzingen naar hedendaagse wereldberoemde architectuur, zoals de glazen piramide van het Louvre in Parijs van I.M. Pei. De gevel met een cirkel bovenop een rechthoek is ontleend aan de architectuur van Aldo Rossi. Zo verwijst elke gevel naar werk van een bekende architect of populaire cultuur. foto: Soeters Van Eldonk architecten   De trouwtoren van het stadhuis heeft aan weerszijden ter hoogte van de dakgoot twee cirkels gekregen. Dat zijn twee trouwringen. Een grote klok staat ertussen. De ringen komen in de top bij elkaar en op de overlapping van de ringen is een ‘makelaar’ geplaatst met een typisch Zaanse slingerende staart, maar je kunt er ook een omlaag zwemmende spermatozoïde in zien. Postmodernistischer kan het niet worden. Superpostmodernistisch is het, net al het al eerder gerealiseerde Intell Hotel van WAM-architecten/Molenaar en van Winden met 4 gevels van op elkaar gestapelde Zaanse huisjes. En dat alles op 10 minuten treinen van Amsterdam CS.   Foto: Roel Backaert © WAM architecten / Molenaar & Van Winden architecten

Bron(nen): NRC Cultureel suppl. 25-10-12 (niet online) Soeters Van Eldonk architecten WAM architecten