‘Vladimir Poetin is bezig aan zijn laatste oorlog, en zal hem verliezen’

Het Rusland van vandaag uit een oneindige stroom aan nucleaire bedreigingen. In het Westen worden deze tegenwoordig, in tegenstelling tot tijdens de Koude Oorlog, eerder in psychologische dan in strategische termen besproken. Hoe voelt Poetin zich? Hoe voelen we ons?

De Amerikaanse angst voor escalatie vertraagde de levering van wapens waarmee Oekraïne vorig jaar had kunnen winnen. Een voor een zijn de wapensystemen die als escalerend werden beschouwd nu toch geleverd, zonder negatieve gevolgen. Maar de kosten van vertraging zijn zichtbaar in de Oekraïense gebieden die Rusland nog steeds controleert: de dodenkuilen, de martelkamers en de lege huizen van ontvoerde kinderen. Aan beide kanten zijn tienduizenden soldaten onnodig omgekomen.

In bijna vijftien maanden oorlog is er, ondanks Russische nucleaire propaganda en westerse angst, geen gebruik gemaakt van kernwapens. Dat verdient een verklaring. Zij die escalatie voorspelden als de Oekraïners zich zouden verzetten, als het Westen wapens zou leveren of als Rusland een nederlaag zou lijden, hebben het tot nu toe bij het verkeerde eind gehad. Strategische denkers wijzen op afschrikking en merken op dat nucleair gebruik in feite geen Russische overwinning zou opleveren. Het zou zorgen voor een dramatische westerse reactie en de Russische leiders tot paria’s maken. Maar er is een diepere verklaring: het nucleaire gepraat van Rusland is zelf het wapen.

Dat wapen berust op valse aannames. Russische nucleaire propaganda gaat ervan uit dat de pestkop altijd wint. Maar de pester wint niet altijd. Russische propagandisten willen ons laten denken dat kernmachten nooit oorlogen kunnen verliezen, vanuit de logica dat ze altijd kernwapens kunnen inzetten om te winnen. Dit is een ahistorische fantasie. Kernwapens hebben geen Franse overwinning in Algerije gebracht, noch hebben ze het Britse rijk behouden. De Sovjet-Unie verloor haar oorlog in Afghanistan. De VS verloor in Vietnam, in Irak en in Afghanistan. Israël slaagde er niet in om te winnen in Libanon. Kernmachten verliezen met enige regelmaat oorlogen.

Sommige Amerikanen hebben een nucleair scenario voorgesteld waarin Russen kernwapens zullen moeten gebruiken om een nederlaag te voorkomen. Maar Rusland is keer op keer verslagen in Oekraïne, op zijn eigen voorwaarden. Wat het heeft bewezen, is zijn vermogen om die voorwaarden na elke nederlaag te veranderen. Rusland slaagde er niet in het expliciete doel van de “speciale militaire operatie” - namelijk om de democratische regering van Oekraïne omver te werpen - te bereiken. Er is geen grotere vernedering. De nederlaag bij Kiev werd gevolgd door verdere nederlagen bij Kharkiv en Kherson.

Rusland kan verliezen zonder in het nauw gedreven te worden. Het heeft elf tijdzones vol ruimte voor terugtrekkende soldaten en veel ervaring in propaganda. Russische leiders hebben inderdaad al aangegeven wat ze zullen doen als ze denken dat ze aan het verliezen zijn: ze veranderen de taakomschrijving en veranderen het onderwerp in Russische media. De veronderstelling in de Russische politiek is dat retoriek de realiteit overwint. En de retorische voorbereidingen voor een nederlaag zijn al getroffen.

Onder de vage strijdlust van Poetin schuilt het idee dat Rusland wint als het (in zijn woorden) de door de NAVO opgelegde “strategische nederlaag” vermijdt. Wat er ook gebeurt, hij zal de oorlog in Oekraïne gemakkelijk als een strategische overwinning kunnen omschrijven. Aangezien het Kremlin beweert dat het tegen de NAVO vecht, hoeft Poetin alleen maar te zeggen dat Rusland de NAVO ervan weerhield Rusland binnen te komen.

Als we begrijpen dat praten over kernenergie zelf het wapen is, kunnen we actie ondernemen om de situatie minder riskant te maken. Strategisch denken betekent onszelf bevrijden van onze eigen angsten en de Russische te overwegen. De Russen praten niet over kernwapens omdat ze die willen gebruiken, maar omdat ze geloven dat een groot nucleair arsenaal hen tot een supermacht maakt. Door nucleair gepraat voelen ze zich machtig. Ze zien nucleair pesten als hun voorrecht en geloven dat anderen automatisch moeten inbinden bij de eerste vermelding van hun wapens. De Oekraïners lieten dit hun tactiek niet beïnvloeden.

Als Rusland een wapen tot ontploffing zou brengen, zou het die angstvallig bewaakte schat - de supermachtstatus zelf - verliezen. Zo’n daad zou een erkenning zijn dat het leger verslagen is - een enorm gezichtsverlies. Erger nog, buren zouden hun eigen nucleaire arsenalen bouwen (of opbouwen). Dat zou Rusland in de hoofden van de Russen zelf de status van supermacht ontnemen. Dat is, voor de Russische leiders, de enige onaanvaardbare uitkomst van deze oorlog.