Hoe een woestijn door een mega-overstroming de Middellandse Zee werd

Volgens Plinius de Oudere is het verhaal eenvoudig. De Romeinse geleerde schreef in zijn Naturalis Historia in het jaar 77 dat er ooit geen zee was tussen Europa en Afrika, maar een woestijn. Volgens Plinius hield een landverbinding tussen de continenten bij Gibraltar het water van de Atlantische Oceaan buiten. Maar Hercules groef een kanaal door deze doorgang, "waarop de zee, die eerder was buitengesloten, toegang kreeg en zo het gezicht van de natuur veranderde". In één enkele epische vloed werd de Middellandse Zee geboren.

Als je Hercules even vergeet, klopt het wel zo'n beetje. Ooit was de Middellandse Zee geen zee, maar een dorre woestijn. Er was een ramp voor nodig om de zee te scheppen.

Als je vandaag in de richting van de Middellandse Zee rijdt, zoals miljoenen mensen deze zomer weer zullen doen, heb je niet het gevoel dat je een ramptoneel nadert (files uitgezonderd). Maar er vond wel degelijk een ramp plaats en de Middellandse Zee is het rampgebied.

Zes miljoen jaar geleden zagen de continenten er al ongeveer zo uit als nu, Europa is te herkennen aan de contouren. Er is een zee in het zuiden, maar met een bredere verbinding met de Atlantische Oceaan dan nu.

Maar er is gerommel in de ondergrond van de aarde. De Afrikaanse continentale plaat beweegt langzaam maar gestaag naar het noorden en komt onder de Europese plaat te liggen.

Deze complexe tektonische processen blijven de zeebodem bij Gibraltar optillen, waardoor er een landtong ten noorden van het huidige Marokko ontstaat. Er stroomt nauwelijks nog water van de Atlantische Oceaan naar de Middellandse Zee. Het waterpeil begint daar te zakken, al is het aanvankelijk maar een paar centimeter per jaar. Maar het is genoeg om de Middellandse Zee van de rest van de wereldzeeën te scheiden. Er verdampt steeds meer water en er worden dikke zoutkorsten op de bodem afgezet. Hierdoor ontstaat een landverbinding tussen Afrika en Europa.  

Binnen 1000 jaar zou de zee tussen het huidige Spanje en Israël, een gebied van 2,5 miljoen vierkante kilometer, bijna volledig zijn opgedroogd.

Deze laaggelegen woestijn tussen Afrika en Europa heeft waarschijnlijk enkele honderdduizenden jaren bestaan. De zee moet zich echter ongeveer 5,3 miljoen jaar geleden weer hebben gevuld.

"Het is al lang bekend dat de periode van uitdroging snel eindigde – maar niet hoe snel", zegt een geo-wetenschapper van het Spaanse nationale onderzoeksagentschap in de Süddeutsche Zeitung. . "We vonden bewijs in de Straat van Gibraltar dat er een megavloed was – groter dan alles wat eerder op aarde is gedocumenteerd."

Op het hoogtepunt van de vloed kan 100 miljoen kubieke meter zeewater per seconde het Middellandse Zeebekken zijn ingeschoten, duizend keer zoveel water als de Amazone vervoert.

Onderzoekers hebben nu een heel duidelijk beeld van de "Zanclean megaflood", zoals het geologische tijdperk dat met de zondvloed begon, bekendstaat. In het begin is het waarschijnlijk niet meer dan een druppeltje water dat vanuit de Atlantische Oceaan over de landbrug, die op dit punt 200 kilometer breed is, naar de droge Middellandse Zee stroomt. Binnen een paar duizend jaar wordt het eerst een stroom en dan een rivier.

Maar als het water eenmaal zijn weg heeft gevonden, is er geen weg meer terug. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een experiment met een damdoorbraak, uitgevoerd door de Earth Science Service van de Amerikaanse overheid. Lange tijd gebeurt er nauwelijks iets – totdat het grootste deel van het water in een plotselinge vloedgolf door de dam barst.

Deze gebeurtenissen hebben geleid tot het ontstaan van de huidige Middellandse Zee, een unieke zee die een belangrijke rol speelt in het klimaat, de biodiversiteit en de menselijke geschiedenis van de omliggende regio’s.