De geschiedenis van sinterklaas: van boeman tot kindervriend

Vanavond gaan miljoenen Nederlanders er weer voor zitten: het heerlijk avondje is gekomen. Sinterklaas rijdt op zijn schimmel over de daken. Zijn pieten kruipen door de schoorsteen om cadeautjes te brengen. Wij eten ondertussen pepernoten en speculaas. Dat is de traditie, maar die is niet altijd zo geweest. Ooit boezemde sinterklaas kinderen vooral heel veel angst in... Nicolaas van Myra De figuur die wij nu sinterklaas noemen is gebaseerd op Nicolaas van Myra. Die leefde in de derde eeuw na Christus in Patara dat bij het Turkse Antalya ligt. Destijds hoorde dat bij het Romeinse rijk. Hij werd later bisschop van Myra, de belangrijkste plaats in de regio. Nicolaas overleed op 6 december 342 en werd heilig verklaard. Aanvankelijk werd hij enkel geëerd in met name Rusland en Griekenland. Maar toen Sint Nicolaas de beschermheilige werd van de zeevaart, verwierf hij veel aanhang in de kuststreken van West-Europa. Kinderfeest Pas in de dertiende eeuw werd zijn naamdag officieel vastgesteld op 6 december en verspreidde zijn bekendheid zich door heel Europa. Op Duitse en Noord-Franse scholen in de middeleeuwen kreeg de verering van Nicolaas voor het eerst betekenis voor kinderen. Zo ontstond het Mirakelspel waarbij de heilige de ijverige leerlingen beloonde en de luie bestrafte. Ook werd tussen 1300 en 1600 een kinderbisschop gekozen, eerst op 28 december, later verschoof dat naar 6 december. Kinderen kregen geld en een vrije dag om het feest te vieren. Aan het begin van de vijftiende eeuw werd er geld in kinderschoenen gedaan en trokken kinderen door de straten in een optocht om geld op te halen. Speculaasvrijer In de late middeleeuwen ontstonden sint-nicolaasmarkten, waar de speculaasvrijer populair snoepgoed was. Dit was een speculaaspop die een jongen aan een meisje gaf. Als zij het aannam was dat een teken dat de liefde wederzijds was. Nog tot het begin van de twintigste eeuw was het in Nederland gebruikelijk om elkaar met sinterklaas liefdeskaarten te sturen. Ten tijde van de reformatie veroordeelden protestanten het sinterklaasfeest als een vorm van katholiek bijgeloof en rond 1600 werd het feest in diverse steden verboden. Ook kerkhervormer Maarten Luther sprak zich uit tegen het feest. Reden waarom het steeds minder religieus van aard werd en eerder een volks karakter kreeg. Maar hoeveel weerstand er ook was, het feest was te populair om helemaal te verdwijnen. Boeman Wel maakte sinterklaas diverse transformaties door. Zo was hij in Noord-Nederland lange tijd een boeman, die kinderen angst in moest boezemen. Hij werd uitgebeeld als een afschrikwekkende zwarte man met kettingen aan zijn voeten of narrenbelletjes. Hij gaf snoepgoed aan de brave kinderen en intimideerde de stoute kinderen. Zo zou je hem kunnen zien als een voorloper van zwarte piet. Dat veranderde aan het eind van de achttiende eeuw. Toen vond men dat sinterklaas op een positieve manier gehoorzaamheid en ijver moest bijbrengen. Er volgde een terugkeer naar de traditionele bisschop en sinterklaas ging een rol spelen in de opvoeding en op scholen. Het duurde nog tot de tweede helft van de negentiende eeuw vooraleer sinterklaas meer werd dan een mythisch figuur. Pas vanaf toen verscheen hij in het openbaar verkleed als bisschop. Spanje Waarom sinterklaas niet meer uit Turkije, maar uit Spanje kwam is niet geheel duidelijk. Wel is bekend dat in de oudste sinterklaasliedjes de goedheiligman niet uit Spanje komt, maar er enkel langs reist om lekkernijen op te halen. Mogelijk speelt de onderwijzer Jan Schenkman een rol in de definitieve verhuizing van sinterklaas naar Spanje. In zijn bekende prentenboek uit 1850 staan de beroemde regels: "Zie ginds komt de stoomboot uit Spanje weer aan". Hij was het ook die zwarte piet in zijn huidige vorm introduceerde, namelijk als de donkere knecht van sinterklaas. Aan het begin van de vorige eeuw waren er nog grote verschillen tussen de steden en het platteland. Waar het in de stad al gebruikelijk was om een pakjesavond te organiseren, deed men in dorpen nog sinterklaasspellen als klaasjagen of sunteklaaslopen. Later werd dat via onderwijs en massamedia gelijkgetrokken tot het feest zoals we dat nu kennen. Zwarte piet Al sinds 1952 is er een officiële landelijke intocht met een sinterklaas en zwarte pieten. Die laatste zijn al jaren onderwerp van hevige discussie. Al langer klonken er bezwaren vanuit andere landen en vanuit de VN over de stereotypering van zwarte piet en de associatie met het slavernijverleden. Pas in 2013 stelde de Nederlandse overheid een werkgroep in die moest onderzoeken of zwarte piet racistisch was. Een jaar later kwamen de eerste aanpassingen en kreeg piet enkel roetvegen in het gezicht of zelfs een geheel andere kleur. Maar tot op de dag van vandaag zijn veel Nederlanders het daar niet mee eens.