Wetenschap is een kwestie van smaak

In het museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam is tot 6 juni een expositie te bezichtigen met de titel 'Schoonheid in de Wetenschap'. Speelt schoonheid een rol in de wetenschap? James McAllister, wetenschapsfilosoof aan de Universiteit Leiden, legt uit: ‘Wetenschappers willen niet alleen dat een theorie de werkelijkheid correct beschrijft of voorspelt; zij zoeken ook naar een aantrekkelijke vorm van theorieën. Smaak lijkt echter een slechte reden om tussen theorieën te kiezen, want intuïtief gezien beschouwen we de waarheid als een objectief gegeven en smaak als iets eigens, iets subjectiefs.’

Volgens McAllister is smaak minder subjectief en willekeurig dan het lijkt: De vorming van smaak is een groepsproces. In het algemeen is het zo dat mensen voorwerpen die nuttig zijn en goed functioneren mooi vinden. Met theorieën werkt het net zo. Stel dat een reeks succesvolle wetenschappelijke theorieën over de eigenschap 'eenvoud' beschikt, dan gaan wetenschappers daar een esthetische waarde aan toekennen. Wetenschappers leggen een verband tussen voorspellende waarde en eenvoud en dat verband wordt sterker als de theorie in experimenten steeds succesvol blijkt. Vervolgens zijn wetenschappers geneigd alleen nieuwe theorieën te accepteren die over eenvoud beschikken.

McAllister beweert dat smaak de doorslag kan geven in de keuze tussen twee concurrerende theorieën. Empirische evidentie blijft het belangrijkste criterium, maar een theorie kan niet altijd getoetst worden. Dan heb je een ander criterium nodig. Een nieuwe theorie moet aansluiten bij eerdere succesvolle theorieën en daarbij kunnen esthetische oordelen een rol spelen. Zo verwierp Einstein de kwantumtheorie omdat hij deze ‘te lelijk’ vond. De newtoniaanse fysica van zijn tijd was deterministisch, maar de kwantumtheorieniet en viel dus niet in de smaak.

De tentoonstelling is samengesteld door prof. dr. Hans Galjaard, emeritus hoogleraar humane genetica. Hij heeft de laatste 2 jaar ruim 1000 onderzoekers in een 30-tal instituten benaderd. De disciplines betreffen: fysica, chemie, geologie, microbiologie, mariene biologie, botanie, schimmeldiversiteit, celbiologie van hogere organismen, menselijke voortplanting en astronomie. Achthonderd beelden en korte films worden er uiteindelijk vertoond. Er zijn beelden van microscopisch kleine organismen, zoals bacteriekweekjes en schimmelkolonies, maar ook van fenomenen op onvoorstelbaar grote schaal, zoals het schilderachtige sterrencluster Eagle Nebula (foto).

Bron(nen): Boijmans Van Beuningen Filosofie magazine Kennislink